Podsumowanie
- Alergia angażuje układ odpornościowy i może być groźna dla życia.
- Nietolerancja pokarmowa jest bardziej związana z problemami trawiennymi i nie stanowi bezpośredniego zagrożenia.
- Alergia to reakcja układu odpornościowego z udziałem immunoglobin z IgE i histaminy, podczas gdy nietolerancja wynika z problemów trawiennych lub metabolicznych bez udziału przeciwciał.
- Etykiety na opakowaniach żywności są kluczowym źródłem informacji na temat alergenów i substancji wywołujących nietolerancję.
Współczesny styl życia oraz zmiany w sposobie odżywiania sprawiają, że coraz więcej osób doświadcza problemów zdrowotnych związanych z jedzeniem. Dwa najczęściej spotykane terminy w tym kontekście to alergia i nietolerancja pokarmowa. Choć często używane zamiennie, nazwy te odnoszą się do odmiennych mechanizmów działania organizmu. Skutki mogą występować natychmiastowo lub w czasie odległym i prowadzić do podobnych lub różnych objawów klinicznych
W mojej praktyce lekarskiej codziennie spotykam się z problemami alergii i nietolerancji pokarmowej. Niniejszy artykuł powinien rozwiać wątpliwości co do objawów, diagnozy i leczenia dolegliwości związanych z jedzeniem. Dzieląc się wiedzą i doświadczeniem, wyjaśniam, czym różnią się te dwie reakcje, jakie są ich objawy oraz jak lepiej zrozumieć swoje ciało i planować odpowiednią dietę.
Różnica między alergią a nietolerancją pokarmową
Alergia to reakcja układu odpornościowego. Organizm rozpoznaje dany składnik pokarmowy (np. białko) jako zagrożenie i wytwarza przeciwciała, co prowadzi do reakcji alergicznej.
Nietolerancja pokarmowa jest również reakcją chemiczną na konkretny składnik pożywienia i nie jest związana z układem odpornościowym. W wyniku tej reakcji organizm wytwarza więcej niż dla pozostałych pokarmów przeciwciał klasy IgG. Może ona dodatkowo wynikać z niedoborów pewnych enzymów trawiennych, takich jak np. laktazy.
Czym jest alergia pokarmowa?
Alergia jest wynikiem nadwrażliwości układu odpornościowego, który błędnie rozpoznaje pewne składniki pokarmowe (najczęściej białka) jako zagrożenie. W odpowiedzi na alergen, organizm produkuje specyficzne przeciwciała z grupy immunoglobulin E (IgE).
Po pierwszym kontakcie z alergenem, organizm wytwarza IgE, które wiążą się z komórkami tucznymi (mastocytami) i bazofilami. Przy kolejnej ekspozycji na ten sam alergen, przeciwciała IgE rozpoznają go, powodując degranulację komórek tucznych i uwalnianie substancji chemicznych, takich jak histamina. To właśnie te substancje wywołują objawy alergiczne, takie jak obrzęk, pokrzywka, czy trudności w oddychaniu.
Reakcja alergiczna może wystąpić bardzo szybko, nawet w ciągu kilku minut od spożycia alergenu, i może prowadzić do anafilaksji, co stanowi zagrożenie życia.
Objawy alergii pokarmowej
Objawy łagodnej do umiarkowanej alergii pokarmowej obejmują:
- obrzęk warg, twarzy, oczu
- wysypka, pokrzywka
- mrowienie w ustach
- ból brzucha, wymioty
Objawy anafilaksji (ostra reakcja alergiczna)
- utrudnione lub głośne oddychanie
- obrzęk języka, warg, powiek
- obrzęk lub ucisk w gardle
- świszczący oddech lub uporczywy kaszel
- trudności w mówieniu lub ochrypły głos
- uporczywe zawroty głowy
- omdlenia lub zapaść
- bladość i wiotkość (małe dzieci).
Czym jest nietolerancja pokarmowa?
W przypadku nietolerancji pokarmowej układ odpornościowy nie jest zaangażowany. Reakcje są związane z trudnością organizmu do prawidłowego trawienia lub metabolizowania określonych składników pokarmowych.
Najczęstszym biochemicznym wyjaśnieniem nietolerancji jest brak enzymów niezbędnych do rozkładania składników pokarmowych. Przykładem jest nietolerancja laktozy, gdzie organizm nie wytwarza wystarczającej ilości enzymu laktazy, potrzebnego do trawienia laktozy (cukru mlecznego). Nietolerancja powoduje objawy gastryczne, takie jak wzdęcia, biegunka czy bóle brzucha.
Objawy nietolerancji pojawiają się wolniej niż w przypadku alergii, często po kilku godzinach lub dniach, nie są tak gwałtowne jak w przypadku alergii pokarmowej, są długotrwałe i zależne od ilości spożytego składnika. Zachęcam do przeczytania artykułu, w którym szczegółowo wyjaśniam wszystkie aspekty nietolerancji pokarmowej.
Objawy nietolerancji pokarmowej
Objawy nietolerancji pokarmowej mogą być takie same jak w alergii, ale wyróżnia je fakt ze są mniej nasilone, długotrwałe i nie stanowią zagrożenia dla życia:
- nerwowość
- drżenie
- pocenie się
- kołatanie serca
- przyspieszony oddech
- ból głowy, migrena
- biegunka
- uczucie pieczenia na skórze
- ucisk w obrębie twarzy i klatki piersiowej
- problemy z oddychaniem - objawy podobne do astmy
- reakcje alergiczne.
Najczęstsze przyczyny alergii pokarmowej
Orzeszki ziemne, orzechy z drzew orzechowych, jaja, mleko krowie, pszenica, sezam, ryby, skorupiaki i soja powodują większość reakcji alergicznych na pokarmy. Alergia na orzeszki ziemne jest jedną z najczęstszych alergii u starszych dzieci, ponieważ tylko około jedno na 4 dzieci wyrasta z alergii na orzeszki ziemne.
Najczęstsze przyczyny nietolerancji pokarmowej
Pokarmy, które mają tendencję do wywoływania reakcji nietolerancji u osób wrażliwych obejmują:
- produkty mleczne, w tym mleko, ser i jogurt
- czekolada
- jaja, w szczególności białko jaja
- wzmacniacze smaku, takie jak MSG (glutaminian sodu 621)
- dodatki do żywności
- truskawki, owoce cytrusowe i pomidory
- wino, szczególnie czerwone wino
- histamina i inne aminy w niektórych produktach spożywczych.
Czy alergia pokarmowa jest chorobą autoimmunologiczną?
Nie, alergia pokarmowa nie jest chorobą autoimmunologiczną, choć oba zjawiska wiążą się z reakcjami układu odpornościowego. Ich mechanizmy działania są jednak różne.
Kluczowa różnica pomiędzy alergią pokarmową a chorobą autoimmunologiczną:
- W alergii pokarmowej układ odpornościowy reaguje na zewnętrzne substancje (alergeny) obecne w pożywieniu.
- W chorobach autoimmunologicznych układ odpornościowy atakuje własne komórki organizmu, powodując ich uszkodzenie.
Czy alergia pokarmowa jest chorobą autoimmunologiczną?
Nie, alergia pokarmowa nie jest chorobą autoimmunologiczną, choć oba zjawiska wiążą się z reakcjami układu odpornościowego. Ich mechanizmy działania są jednak różne.
Kluczowa różnica pomiędzy alergią pokarmową a chorobą autoimmunologiczną:
- W alergii pokarmowej układ odpornościowy reaguje na zewnętrzne substancje (alergeny) obecne w pożywieniu.
- W chorobach autoimmunologicznych układ odpornościowy atakuje własne komórki organizmu, powodując ich uszkodzenie.
Nietolerancja i alergia pokarmowa u niemowląt karmionych piersią
Zarówno alergia, jak i nietolerancja pokarmowa mogą wystąpić u niemowląt karmionych piersią, choć ich mechanizmy i objawy są różne. W przypadku alergii pokarmowej, dziecko może reagować na białka przenikające do mleka matki, zwłaszcza z takich produktów jak mleko krowie, jaja, soja czy orzechy. Alergia wywołuje reakcję układu odpornościowego, co może prowadzić do objawów skórnych (wysypki, pokrzywka), problemów z oddychaniem, a także dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takich bóle brzucha, wzdęcia, biegunka, wymioty, ulewanie czy krew w stolcu.
Nietolerancja pokarmowa, w przeciwieństwie do alergii, nie angażuje układu odpornościowego. Jest wynikiem problemów z trawieniem składników zawartych w mleku matki, takich jak laktoza. Objawia się zazwyczaj kolkami, wzdęciami, biegunkami i ulewaniami. O ile alergia wymaga unikania alergenów w diecie matki, nietolerancja pokarmowa często wiąże się z problemami trawiennymi, które mogą ustąpić z czasem. Tematowi alergii i nietolerancji pokarmowej niemowląt poświeciłam osobny artykuł.
Alergia i nietolerancja pokarmowa - jaki lekarz?
W przypadku podejrzenia alergii lub nietolerancji pokarmowej, najlepiej skonsultować się z:
- Lekarzem rodzinnym lub pediatrą, który wykluczy inne przyczyny prezentowanych objawów, oceni konieczność badań dodatkowych, zleci potrzebne testy i zaproponuje właściwe leczenie (w tym dietę) Jest to niezwykle ważne, gdyż wymieniane objawy nie muszą być związane z alergią czy nietolerancją pokarmową i mogą pojawić się w wielu innych bardziej lub mniej grożnych chorobach. Tak więc nie należy działać samemu, bez porozumienia z lekarzem.
- Gastroenterolog – jest to specjalista od schorzeń układu pokarmowego. Jeśli objawy sugerują problemy trawienne (np. nietolerancję laktozy lub glutenu), gastroenterolog może przeprowadzić dokładniejsze badania, takie jak testy na nietolerancję pokarmową lub diagnostykę schorzeń przewodu pokarmowego.
- Dietetyk – w przypadku potwierdzonej nietolerancji pokarmowej dietetyk może pomóc w opracowaniu odpowiedniej diety eliminacyjnej, która pozwoli uniknąć składników wywołujących objawy.
W przypadku alergii pokarmowej, można zgłosić się do tych samych lekarzy co w przypadku nietolerancji pokarmowej, ale kluczową rolę odgrywa tutaj także alergolog, który specjalizuje się w diagnozowaniu i leczeniu chorób alergicznych.
Diagnoza i leczenie alergii pokarmowych
Aby zbadać alergie pokarmowe, ważne jest rozpoczęcie od szczegółowego wywiadu lekarskiego, w którym lekarz zbiera informacje na temat objawów, ich występowania w kontekście spożycia określonych pokarmów oraz historii medycznej pacjenta. Może być również pomocne prowadzenie dziennika żywieniowego, w którym pacjent zapisuje spożywane pokarmy i związane z nimi objawy.
Następnie lekarz może zlecić testy skórne, takie jak testy prick, które polegają na nałożeniu małej ilości alergenu na skórę, oraz badania krwi, które mierzą poziom specyficznych przeciwciał IgE. W niektórych przypadkach mogą być przeprowadzane testy prowokacyjne w kontrolowanym środowisku, aby ocenić reakcję organizmu na potencjalne alergeny. Ostatecznie, dieta eliminacyjna może być zalecana w celu identyfikacji alergenów poprzez wykluczenie podejrzewanych pokarmów z diety i ich stopniowe wprowadzanie z powrotem.
Właściwe badania na alergie powinny być prowadzone przez wykwalifikowanego specjalistę, który dobierze odpowiednie testy w zależności od objawów i historii pacjenta.
Diagnoza i leczenie nietolerancji pokarmowych
Aby zbadać nietolerancje pokarmowe, lekarz rozpoczyna od szczegółowego wywiadu, w którym zbiera informacje na temat objawów oraz ich występowania po spożyciu określonych pokarmów. Pacjent może prowadzić dziennik żywieniowy, w którym zapisuje spożywane pokarmy i związane z nimi dolegliwości, co może pomóc w identyfikacji potencjalnych nietolerancji. Wiele przypadków diagnozuje się poprzez testy eliminacyjne, polegające na wykluczeniu podejrzewanych składników z diety na określony czas, a następnie ich stopniowym wprowadzaniu, aby sprawdzić, czy objawy ustępują. W niektórych sytuacjach lekarz może zlecić badania krwi na nietolerancję pokarmową, które oceniają reakcję organizmu na różne składniki, chociaż wyniki tych testów mogą być kontrowersyjne.
Dodatkowo, w przypadku nietolerancji laktozy lub fruktozy, mogą być przeprowadzane testy oddechowe, które mierzą poziom wodoru w wydychanym powietrzu po spożyciu tych cukrów. W niektórych przypadkach lekarz może także zalecić badania obrazowe, takie jak ultrasonografia czy endoskopia, w celu oceny stanu przewodu pokarmowego i wykluczenia innych schorzeń. Diagnostyka nietolerancji pokarmowych powinna być prowadzona pod nadzorem lekarza lub dietetyka, który pomoże w interpretacji wyników i opracowaniu odpowiedniej diety eliminacyjnej.
Zrozumienie różnicy między alergią a nietolerancją pokarmową jest kluczowe dla skutecznego leczenia i poprawy samopoczucia i jakości życia. Obie te dolegliwości mogą znacząco wpłynąć na codzienne życie, dlatego ważne jest, aby szukać pomocy specjalistów w celu postawienia właściwej diagnozy i opracowania odpowiedniej diety. W przypadku pytań jak i wątpliwości zachęcam do kontaktu.
Wszystkie teksty zamieszczone na stronie stanowią wlasność intelektualną kliniki Poland Medical. Kopiowanie, powielanie i rozpowszechnianie w części lub w całości w jakiejkolwiek formie oraz w jakikolwiek sposób bez zgody administratora jest zabronione; ich użycie lub wykorzystanie będzie traktowane jako bezprawne naruszenie praw autorskich.
