Kleszcze szeroko rozpowszechnione w świecie, występują w różnym natężeniu w po-szczególnych rejonach geograficznych. Spotykane są głównie na obszarze Europy Centralnej, Wschodniej i Północnej Azji. W Polsce główne ogniska ich występowania zlokalizowane są w województwach północno-wschodnich oraz w obrębie województw: opolskiego i lubelskiego. Dotychczas rozpoznano aż 20 różnych gatunków kleszczy.
Choroby przenoszone przez kleszcze
W następstwie ukąszenia przez zakażonego kleszcza może dojść do zachorowania na kleszczowe zapalenie mózgu, boreliozę czy nieco rzadsze choroby takie jak babezjoza, erlichioza, gorączka plamista Gór Skalistych czy gorączka nawrotna lub guzkowa.
Kleszczowe zapalenie mózgu (inaczej wczesnoletnie zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych) jest wywołane przez wirusa wnikającego do organizmu człowieka. Jego rezerwuarem są głównie dziko żyjące małe gryzonie, zające, krety, wiewiórki, sarny, jelenie, ptaki, a także zwierzęta domowe, np. krowy, kozy, owce i psy. Kleszcze pasożytują zazwyczaj na ich skórze. Jednak chętnie zamieszkują też krzewy i zarośla na skraju łąk lub lasów (głównie bukowych), obszary zarośnięte jeżynami, paprociami lub leszczyną wzdłuż leśnych dróg i ścieżek lub błonie nad rzekami. Owady „wiszą” na drzewach, czyhają w trawie lub krzakach, na spodzie liści, a ich aktywność zależy od czynników klimatycznych. Rośnie wraz ze wzrostem temperatury otoczenia, tj. od marca do listopada. Również wilgotne lato i łagodna zima sprzyjają ich rozwojowi.
Wirus można wyizolować z prawie wszystkich organów zainfekowanego kleszcza, który sam nie chorując, pozostaje jego nosicielem na całe życie. Poza organizmem kleszcza wirus szybko traci zakaźność w wyniku wysuszenia, pasteryzacji lub działania środków chemicznych lub enzymatycznych. W normalnych warunkach może jednak przetrwać przez wiele miesięcy np. w mleku i maśle. Przenoszony jest przez różne gatunki kleszczy, spośród których najbardziej rozpowszechniony jest kleszcz pastwiskowy (łąkowy).
Do infekcji dochodzi w wyniku ukłucia człowieka przez zakażonego kleszcza. Możliwa też jest infekcja drogą pokarmową przez picie surowego mleka kozy, owcy lub krowy, będącej nosicielką tegoż wirusa, oraz drogą oddechową – przez wdychanie znajdującego się w kurzu kału zakażonych kleszczy (np. siana).
Kleszcz najczęściej wczepia się w skórę rąk i nóg, a stamtąd przenosi niezauważony w zgięcia dużych stawów. Ponieważ ślina kleszcza ma własności znieczulające, ukąszenia najczęściej pozostają niezauważone.
Jak pozbyć się kleszcza?
Aby usunąć kleszcza z powierzchni skóry, należy ująć go pęsetką jak najbardziej z przodu i wyciągnąć wprost, bez kręcenia. Trzeba uważać, aby go nie zgnieść, ponieważ można spowodować wyciśnięcie jego zawartości (a w niej chorobotwórczych drobnoustrojów) do ciała człowieka. Nie zaleca się również uprzedniego smarowania kleszcza tłustymi substancjami, bo wówczas kleszcz „dusi się” i wstrzykuje zakażoną ślinę w miejsce ukąszenia!
Większość ludzi przechodzi zakażenie wirusem kleszczowego zapalenia mózgu skąpo lub bezobjawowo. Może mieć jednak przebieg bardzo ciężki – z podwyższoną temperaturą ciała, nawet do 41st. C, bólami głowy, bólami kostno-mięśniowymi, drgawkami, zaburzeniami świadomości, zaburzeniami mowy i widzenia, zatrzymaniem moczu i stolca czy zaburzeniami psychicznymi i charakterologicznymi. Rekonwalescencja trwa stosunkowo długo, równie długo może utrzymywać się zmniejszona wydolność fizyczna i stany depresyjne.
Liczy się profilaktyka
Zalecaną metodą jest odpowiednia ochrona, tzn. unikanie ekspozycji na zakażenie, noszenie odpowiedniej odzieży (obcisłe spodnie, kalosze, skarpety) na terenach, które podejrzewa się o występowanie kleszczy, wczesne i ostrożne usuwanie kleszczy z powierzchni skóry, gotowanie lub pasteryzowanie mleka pochodzącego od kóz, krów i owiec.
Najlepszą metodą uchronienia się przed zakażeniem jest zastosowanie swoistej szczepionki, zalecanej już po ukończeniu pierwszego roku życia. Najbardziej odpowiednim okresem do rozpoczęcia szczepienia jest zima, ale jest ono możliwe o każdej porze roku. W celu uzyskania pełnej odporności podaje się 3 dawki szczepionki. Zwiększenie odporności drogą czynnego uodpornienia zalecane jest osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu choroby, osobom zatrudnionym przy eksploatacji lasów, stacjonującemu w lesie wojsku, rolnikom, młodzieży odbywającym praktyki w terenie oraz turystom, uczestnikom obozów, kolonii itp. Szczególnie na atak kleszczy narażone są dzieci, z uwagi na naturalną w tym wieku aktywność i skłonność do buszowania w zaroślach.
Natomiast po ukąszeniu przez kleszcza, aby zapobiec zakażeniu, stosuje się simmunoglobulinę podaną do 48-96 godzin od ukąszenia.
Borelioza (choroba z Lyme)
Kleszcze mogą przenosić również chorobę zwaną boreliozą, wywoływaną przez krętki. Miejscem bytowania zarazka są gryzonie (myszy, nornice), zwierzyna płowa (sarny, łosie, jelenie) oraz ptaki (szczególnie grzebiące).
Borelioza występuje w zasadzie we wszystkich rejonach na półkuli północnej. W Wielkiej Brytanii odnotowywano przypadki zakażeń jeleni w londyńskich parkach, a także w południowo-wschodniej części kraju i niektórych regionach Szkocji. Przebieg boreliozy zależy w znacznym stopniu od odmiany chorobotwórczej krętka, stąd też ogromna różnorodność objawów tej choroby.
Choroba najczęściej przebiega w trzech etapach. Początek może być bezobjawowy lub w postaci „wędrującego” rumienia skórnego. Jest to najbardziej charakterystyczny objaw boreliozy, który pojawia się zazwyczaj po 1-3 tygodniach od ukąszenia przez kleszcza, nieleczony blednie w ciągu kilku tygodni. Zmianie skórnej mogą towarzyszyć objawy ogólne w postaci gorączki, bólów głowy czy mięśni. Po stwierdzeniu wyżej wymienionych zmian, należy poinformować lekarza, że zostało się ukąszonym przez kleszcze, a wtedy on zaleci odpowiednie leczenie. Stadium drugie, występujące po upływie kliku miesięcy od zakażenia. przebiega z dominującymi objawami ze strony układu nerwowego, kostno-stawowego i krążenia. Najczęstsze objawy to przewlekłe osłabienie i męczliwość. We wszystkich postaciach drugiego choroby stadium występują wędrujące bóle mięśniowo-stawowe oraz spadek sił chorych.
Stadium trzecie występuje po wielu miesiącach lub latach od zakażenia i może ujawniać się jako postać skórna – doprowadzając do zaniku skóry, stawowa – dająca w efekcie zesztywnienia i upośledzenie funkcji stawów, czy neuroinfekcyjna, objawiająca się w postaci nieodwracalnych uszkodzeń nerwów obwodowych oraz zmian w narządzie wzroku o typie zapaleń nerwu wzrokowego.
Występowanie na terenie USA jednego genotypu krętka boreliozy pozwoliło na opracowanie szczepionki. Niestety, w pozostałych krajach świata krętek występuje w kilku odmianach, nie powiodły się więc tutaj próby jej wytworzenia. W związku z tym najlepszą metodą ochrony przed zachorowaniem jest odpowiednia profilaktyka.
W warunkach obozowych czy letnich skuteczne jest stosowanie środków dezynsekcyjnych o przedłużonym działaniu lub odstraszającym kleszcze. Po ukąszeniu, w szczególnych przypadkach, stosuje się profilaktykę antybiotykową.
Należy przy tym pamiętać, że nie każdy kleszcz jest nosicielem wirusa zapalenia mózgu, boreliozy czy też innego typu zarazków chorobotwórczych. Stąd też nie każde ukąszenie przez kleszcza musi wywołać opisane stany chorobowe.
Wszystkie teksty zamieszczone na stronie stanowią wlasność intelektualną kliniki Poland Medical. Kopiowanie, powielanie i rozpowszechnianie w części lub w całości w jakiejkolwiek formie oraz w jakikolwiek sposób bez zgody administratora jest zabronione; ich użycie lub wykorzystanie będzie traktowane jako bezprawne naruszenie praw autorskich.
