Szacuje się, że problem ten dotyczy od 4 do nawet 20% kobiet w wieku reprodukcyjnym (zwykle między 15 a 44 rokiem życia, kiedy występuje miesiączka i możliwe jest zajście w ciążę).
Czym jest PCOS i jakie są jego objawy? Wyjaśnia polski lekarz w Wielkiej Brytanii
Schorzenie to występuje pod wieloma nazwami i określane jest jako:
- zespół policystycznych jajników
- zespół wielotorbielowatych (lub drobnotorbielowatych) jajników
- PCOS (od angielskiego polycystic ovary syndrome)
- zespół Steina- Leventhala
- androgenizm jajnikowy
PCOS jest najczęstszą przyczyną żeńskiej niepłodności. Wpływ zbyt wysokiego stężenia męskich hormonów (obecnych w organizmie kobiety) na jajniki powoduje, że pomimo tworzenia się w nich pęcherzyków Graffa, w których dojrzewa komórka jajowa, nie dostaje się ona do jajowodu, gdzie mogłaby połączyć się z plemnikiem. Pęcherzyki obumierają, przekształcając się w małe torbiele.
Do najczęstszych objawów należą:
- zaburzenia miesiączkowania: nieregularne cykle miesiączkowe (w odstępach mniejszych niż 21 lub większych niż 35 dni; zmniejszenie ich ilości (mniej niż 8 menstruacji w roku); zaprzestanie miesiączkowania w wieku przedmenopauzalnym
- bardzo obfite krwawienia
- trudności w zajściu w ciążę i niepłodność
- długi czas trwania zespołu napięcia przedmiesiączkowego, któremu towarzyszą: wahania nastroju, ból w miednicy, bóle pleców, wzdęcia
- hirusytyzm, czyli nadmierne owłosienie w obszarach typowo męskich (brodawki sutkowe, okolice nad górną wargą, pośladki, pachwiny, brzuch, plecy)
- zmiany łojotokowe, przetłuszczająca się skóra i trądzik (na twarzy, klatce piersiowej i plecach)
- łysienie typu męskiego (zakola) i/ lub silne przetłuszczanie się włosów
- maskulinizacja (zmiana barwy głosu, sylwetki ciała, wzrost masy mięśniowej)
- przyrost masy ciała, w której tkanka tłuszczowa lokalizuje się głównie w okolicach brzucha (otyłość typu „jabłko”)
- zaburzenia w obszarze zdrowia psychicznego (stany lękowe i depresyjne)
- wielotorbielowate jajniki w obrazie USG (25 lub więcej pęcherzyków poniżej 10mm/ jajnik i duża objętość jajnika)
- potwierdzony w badaniach zbyt wysoki poziom męskich hormonów (hiperandrogenizm), zwłaszcza testosteronu
- nadciśnienie tętnicze
- insulinoodporność, stany przedcukrzycowe i cukrzyca
Diagnoza zespołu policystycznych jajników w Polskiej przychodni w UK
Diagnostyka w kierunku PCOS prowadzona jest przez ginekologa, endokrynologa lub ginekologa- endokrynologa. Objawy zespołu policystycznych jajników są niecharakterystyczne, dlatego w trakcie diagnostyki należy wykluczyć inne zaburzenia powodujące podobne dolegliwości (np. chorób tarczycy, wrodzonego przerostu nadnerczy, zespołu Cushinga czy obecności guzów wydzielających męskie hormony płciowe), a także, w przypadku młodych dziewcząt, naturalne dla okresu dojrzewania zmiany fizjologiczne- obecnie zwraca się uwagę na nadrozpoznawalność PCOS w grupie nastolatek.
Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników przez polskiego ginekologa w Londynie opiera się na następujących badaniach:
- przezpochwowe badanie USG, które jest obowiązkowym kryterium rozpoznania PCOS
- badania hormonalne z krwi (progesteron, testosteron, FSH, LH, hormony tarczycowe, prolaktyna)
- badania w kierunku insulinooporności (stężenie glukozy i insuliny, OGTT)
Ginekolog może jednak zdecydować o poszerzeniu diagnostyki pod kątem zespołu metabolicznego, często współwystępującego z PCOS.
U większości pacjentek tę przypadłość ginekologiczną diagnozuje się pomiędzy 20 a 30 rokiem życia, kiedy zgłaszają się do lekarza z powodu problemów z zajściem w ciążę. Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników opiera się na rozpoznaniu przynajmniej dwóch z następujących kryteriów diagnostycznych:
- obraz jajników w badaniu USG, na którym widocznych jest wiele pęcherzyków
- zaburzenia owulacji (oligoowulacja lub anowulacja), czyli rzadkie owulacje lub ich brak
- hiperandrogenizm (nadmierna ilość androgenów), którego przyczyną mogą być: niedoczynność tarczycy, wrodzony przerost nadnerczy, zespół Cushinga czy hiperprolaktynemia
Należy pamiętać, że nieleczony zespół policystycznych jajników może przynieść ze sobą niepłodność, jak również sprzyja występowaniu niekorzystnych zmian w profilu lipidowym i niesie ze sobą ryzyko wystąpienia chorób sercowo- naczyniowych, cukrzycy typu II, a także nowotworu.
Dieta a leczenie niepłodności u pacjentek z zespołem policystycznych jajników
Pacjentki, u których zdiagnozowany został zespół policystycznych jajników, zmagają się zarówno z trudnościami z zajściem w ciążę, jak i jej donoszeniem. Jednak nie wszystkie kobiety cierpiące na PCOS są bezpłodne- wiele zależy od stopnia i rodzaju zaburzeń. Wraz z upływem lat objawy mogą się nasilać, dlatego kluczowa jest wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
W przypadku wczesnego wykrycia problemów związanych z zespołem policystycznych jajników, aby poprawić funkcjonowanie organizmu w zakresie płodności niekiedy wystarczające będą modyfikacja stylu życia, zdrowa dieta i aktywność fizyczna. Jeśli te działania okażą się niewystarczające, ginekolog wdraża kurację farmakologiczną mającą na celu regulację cyklu menstruacyjnego i przywrócenie owulacji, bez której nie może dojść do zapłodnienia; ostatnim krokiem w leczeniu PCOS wśród kobiet starających się o potomstwo jest zapłodnienie in vitro.
Niezależnie od przyjętego sposobu leczenia, pacjentki cierpiące z powodu PCOS, zważywszy na zaburzenia hormonalne związane z metabolizmem, powinny zwracać szczególną uwagę na utrzymanie prawidłowej masy ciała. Poza aktywnością fizyczną, odpowiednią ilością snu i redukcją stresu kluczowym jest stosowanie właściwej diety, która zawiera:
- pełnoziarniste źródła węglowodanów (grube kasze, ciemny ryż, brązowy makaron)
- warzywa, szczególnie liściaste i zielone
- owoce o niskiej zawartości cukru (truskawki, maliny, jeżyny)
- produkty bogate w zdrowe tłuszcze (migdały, awokado, oliwa z oliwek, siemię lniane, tłuste ryby)
- orzechy oraz nasiona
- chude mięso
- jaja i nabiał
Dieta w przypadku kobiet ze stwierdzonym zespołem policystycznych jajników powinna opierać się na produktach z niskim indeksem i ładunkiem glikemicznym (pozwala to ustabilizować poziom glukozy i insuliny we krwi), a wykluczać wysoko przetworzone jedzenie i wyroby cukiernicze.