Czym jest Helicobacter pylori?
Helicobacter pylori to bakteria, którą nie sposób określić mianem przyjaznej dla organizmu.
Tematowi mikroflory organizmu poświeciliśmy osobny artykuł o przyjaznych bakteriach.
Znacznie różni się od tych mikroorganizmów, które wykazują dobroczynne działanie dla naszego zdrowia. [1] Ta Gram-ujemna bakteria bytuje w błonie śluzowej żołądka. Patogen często określany jest jako podstępny, ponieważ wykształcił mechanizmy pozwalające mu do przetrwania w środowisku kwaśnym (jest odporna na działanie kwasu żołądkowego). Helicobacter pylori wyposażony jest rzęski umieszczone biegunowo, co pozwala na aktywne wykonywanie ruchów i tym samym głębsze penetrowanie błony śluzowej. Warto również dodać, że te niebezpieczne bakterie są zdolne do produkcji toksyn, które szybko rozprzestrzeniają się po organizmie i zwiększają ryzyko poważnych powikłań.
Konsekwencje zakażenia Helicobacter pylori mogą być bardzo poważne dla zdrowia. Bakteria kojarzona jest przede wszystkim z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy. To jednak jedynie czubek góry lodowej. Zakażenie, zwłaszcza przewlekłe i nieleczone znacznie zwiększa ryzyko rozwoju zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego, raka żołądka, a nawet zgonu.
Jakie są przyczyny zakażenia Helicobater pylori?
Jedynym rezerwuarem patogenu jest człowiek. Przeniesienie bakterii Helicobacter pylori z człowieka na człowieka jest bardzo łatwe i przebiega na drodze fekalno-oralnej. Wystarczy skorzystać z tej samej szklanki, co osoba zakażona. Do zakażenia dochodzi przede wszystkim w dzieciństwie, przy czym bakteria może bytować w organizmie długie lata, nie dając specyficznych objawów. Niestety, wyleczenie infekcji nie gwarantuje odporności. Kontakt z osobą chorą zawsze wiąże się z ryzykiem zakażenia.
Statystyki pokazują, że liczba zakażeń bakterią maleje, co może być związane z rosnącą świadomością społeczeństwa dotyczącą utrzymania odpowiedniej higieny osobistej. Ma to miejsce przede wszystkim w krajach rozwiniętych. Jednakże wskaźniki zachorowań w niektórych rejonach świata nadal pozostają na wysokim poziomie, głównie w Afryce i Ameryce Łacińskiej.
Istnieje szereg czynników ryzyka zakażenia Helicobacter pylori:
- niski status ekonomiczny,
- bliski kontakt z osobami zakażonymi,
- złe warunki socjalne,
- zaniedbania higieniczne,
- skażenie wody i pokarmu,
- genetyka.
Objawy zakażenia Helicobacter pylori
Zakażenie bakterią Helicobater pylori może wywołać szereg objawów nie tylko ze strony układu pokarmowego, ale również nerwowego. Efekt kolonizacji tego drobnoustroju może być widoczny nawet na skórze. Co ważne, infekcja zwiększa również ryzyko współwystępowania innych schorzeń, w tym udaru (badania wykazały, że bakteria może wnikać do blaszek miażdżycowych tętnic mózgu, co zwiększa prawdopodobieństwo ich pęknięcia), przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (PoChP) i reumatoidalnego zapalenia stawów.
Objawami ze strony układu pokarmowego są:
- ostry stan zapalny błony śluzowej żołądka;
- nudności;
- ból brzucha;
- przewlekła choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy - dyskomfort, a czasem i ból w okolicy podbrzusza najczęściej pojawiają się nawet do 3 h po spożyciu posiłku. Nieco rzadziej pojawiają się dodatkowo wymioty;
- nadkwasota, czyli dyspepsja - towarzyszy jej zgaga, cofanie się treści żołądkowej i odbijanie;
- krwawienie z przewodu pokarmowego;
- spadek masy ciała o podłożu idiopatycznym;
- zbyt szybko pojawiające się uczucie sytości;
- biegunka;
- halitoza - nieprzyjemny zapach z ust;
- próchnica zębów;
- niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza.
Jednym z najpoważniejszych w konsekwencjach symptomów zakażenia H. pylori jest spadek produkcji kwasu solnego w żołądku. Powoduje to upośledzenie wchłaniania ważnych mikroelementów i witamin. Z czasem dochodzi do rozwoju stanu zapalnego błony śluzowej żołądka, co powoduje stopniowy zanik jego komórek. To z kolei jest wstępem do metaplazji, czyli stanu przednowotworowego.
Objawami skórnymi są:
- wysypki skórne, w tym trądzik różowaty - często na skórze pojawiają się zmiany grudkowo-krostkowe z rumieniowaty podłożem. Jest to widoczne przede wszystkim w obrębie szyi;
- atopowe zapalenie skóry;
- świerzbiączka guzkowa;
- łysienie plackowate.
Osoby zakażone Helicobacter pylori bardzo rzadko dostrzegają korelację między infekcją a zmianami skórnymi. Jest to przyczyną braku efektów leczenia dermatologicznego.
Objawami ze strony układu nerwowego są:
- zaburzenia koncentracji i zapamiętywania;
- większe ryzyko pojawienia się depresji.
Diagnostyka w kierunku zakażenia Helicobacter pylori
W celu wykrycia zakażenia Helicobacter pylori należy udać się do lekarza internisty / lekarza rodzinnego / lekarza pierwszego kontaktu. Jeżeli pacjent cierpi także na inne schorzenia, rekomenduje się wizytę u specjalisty.
Opracowano wskazania do wykonania diagnostyki w kierunku zakażenia H. pylori i są to:
- dyspepsja,
- niedobory witaminy B12,
- anemia z powodu niedoboru żelaza,
- aktywna lub przebyta choroba wrzodowa,
- długotrwałe leczenie lekami z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ),
- chłoniak MALT,
- przypadki raka żołądka w rodzinie,
- rak żołądka na wczesnym etapie rozwoju.
Metody diagnostyczne dzieli się na inwazyjne i nieinwazyjne.
Badania laboratoryjne na obecność helicobacter pylori można wykonać z krwi lub z kału.
Ich wykonanie zaleca się przede wszystkim osobom, które nie doświadczają alarmowych objawów zakażenia H. pylori. Są one przeznaczone również dla tych, którzy w historii rodzinnej nie mają przypadków nowotworów przewodu pokarmowego. Metody inwazyjne z kolei są odpowiednie dla osób, które spełniają powyższe kryteria. Wymagają one pobrania materiału biologicznego.
Do metod nieinwazyjnych zaliczają się:
- ocena obecności antygenów H. pylori w kale;
- ocena obecności przeciwciał klasy IgG - jest ono zalecane pacjentom, którzy przyjmowali w niedalekiej przeszłości antybiotyki lub inhibitory pompy protonowej (IPP);
- testy oddechowe z mocznikiem znakowanym 13C lub 14C.
Do metod inwazyjnych (wymagających pobrania wycinka z żołądka) zaliczają się:
- test ureazowy - wycinek zostaje umieszczony w specjalnym krążku zawierającym mocznik i barwnik. Obecność bakterii H.pylori powoduje odbarwienie się preparatu. Jest to spowodowane obecnością enzymu produkowanego przez patogen - ureazy. Ma jednak pewne ograniczenia. Test może dawać wynik fałszywie ujemny u pacjentów z krwawieniem do przewodu pokarmowego i przyjmujących inhibitory pompy protonowej;
- hodowla bakteryjna na szkiełku - pozwala na ocenę szczepów bakterii i tym samym ułatwia wdrożenie skutecznej antybiotykoterapii.
Leczenie zakażenia Helicobacter pylori
Leczenie zakażenia bakteriami H. pylori nie zawsze jest konieczne. Zwłaszcza w przypadku osób bez objawów klinicznych i tych, którzy nie znajdują się w grupie ryzyka zachorowania na nowotwór żołądka.
Wskazanie do wdrożenia specjalistycznego leczenia stanowią np. choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, niosąca ze sobą ryzyko pojawienia się poważnych objawów. Standardowe leczenie polega na zastosowaniu antybiotykoterapii - najczęściej kilku w określonym czasie. Dodatkowo konieczne może okazać się przyjmowanie leku hamującego wydzielanie kwasu solnego w żołądku.
Terapia trwa 14 dni i obejmuje podawanie:
- leków z grupy inhibitorów pompy protonowej, dwóch rodzajów antybiotyków i cytrynianu bizmutu - terapia poczwórna z bizmutem;
- trzy antybiotyki i lek z grupy inhibitorów pompy protonowej - terapia poczwórna bez bizmutu;
- dwa antybiotyki i lek z grupy inhibitorów pompy protonowej - terapia potrójna.
Wybór metody leczenia jest kwestią indywidualną i zależy od decyzji lekarza. Specjalista podejmuje ją na podstawie wyników badań i objawów klinicznych zgłaszanych przez pacjenta. Nie mniej ważne jest występowanie chorób dodatkowych. Skuteczność leczenia sięga 90% (w przypadku terapii poczwórnej z bizmutem). Poprawa następuje po upływie od 10 do 14 dni od wdrożenia farmakoterapii.
Istnieje szereg czynników, które pozytywnie wpływają na skuteczność leczenia zakażenia. Zalicza się do nich m.in. zaprzestanie palenia papierosów, konieczność ścisłego zastosowania się do zaleceń lekarskich i stosowanie celowanych probiotyków. Dobór probiotyków nie może być jednak przypadkowy. Najlepszym rozwiązaniem jest zasięgnięcie opinii lekarza.
Stosowanie probiotyków jest szczególnie wskazane osobom, które w przeszłości doświadczyli niepożądanych objawów przewlekłej antybiotykoterapii (biegunki, nudności, bóle brzucha). W tej grupie znajdują się również pacjenci, którzy byli już poddani terapii eradykacyjnej, jednak nieskutecznie. Doustne przyjmowanie probiotyków jest zalecane przede wszystkim dzieciom i osobom starszym. Jest to związane z ich większą wrażliwością na stosowanie antybiotyków.
Jednym z podstawowych błędów pacjentów jest nieprawidłowe przyjmowanie antybiotyków. Często chorzy stosują je zbyt krótko lub odstawiają przedwcześnie, po ustąpieniu uciążliwych objawów. Warto pamiętać, że zarówno dawka, jak i długość antybiotykoterapii mają kluczowe znaczenie w powodzeniu leczenia.
Bibliografia
- https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dietetyczne-sposoby-na-helicobacter-pylori/ [dostęp 10.09.2024]
- Elbehiry A, Marzouk E, Aldubaib M, Abalkhail A, Anagreyyah S, Anajirih N, Almuzaini AM, Rawway M, Alfadhel A, Draz A, Abu-Okail A. Helicobacter pylori Infection: Current Status and Future Prospects on Diagnostic, Therapeutic and Control Challenges. Antibiotics (Basel). 2023 Jan 17;12(2):191. doi: 10.3390/antibiotics12020191. PMID: 36830102; PMCID: PMC9952126.
- Gąsiorowska A. Rozpoznawanie i leczenie zakażenia Helicobacter pylori – rekomendacje Grupy Roboczej Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii w pigułce. Lekarz POZ. 2023;9(5):251-256.
- https://www.nature.com/articles/s41572-023-00431-8 [dostęp 10.09.2024]
- https://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/83577,helicobacter-pylori-diagnostyka-i-leczenie [dostęp 10.09.2024]
- https://www.termedia.pl/poz/Eradykacja-Helicobacter-pylori-siedem-grzechow-glownych,45166.html [dostęp 10.09.2024].
- https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/zoladek/80640,leczenie-zakazenia-eradykacja-helicobacter-pylori [dostęp 10.09.2024].
