Co to jest wirus HPV i jak przebiega droga zakażenia?
Ludzki wirus brodawczaka (z ang. Human Papillomavirus), w skrócie HPV, jest patogenem występującym w ponad 100 różnych typach chorobotwórczych, jednocześnie- najczęściej diagnozowaną infekcją przenoszoną drogą płciową. Odpowiada za rozwój nowotworów, a wiedza na temat jego potencjału onkogennego jest coraz bardziej rozpowszechniona.
Świadomość społeczna na temat chorób wywołanych przez wirusa HPV z roku na rok wzrasta, jednak zagadnienia związane z dolegliwościami charakterystycznymi dla męskiej części populacji wciąż zdają się być traktowane po macoszemu. Jak przekonuje polski dermatolog w Londynie- niesłusznie. W ciągu roku na całym świecie notuje się ponad 600 000 przypadków nowotworów spowodowanych przez wirusy HPV, w tym dotykające również mężczyzn nowotwory:
- odbytu i odbytnicy
- prącia
- jamy ustnej i gardła
Wirus brodawczaka ludzkiego jest bardzo powszechnie występującym w środowisku mikroskopijnym drobnoustrojem (szacuje się, że kontakt z nim na pewnym etapie życia ma nawet 80% populacji, zarówno kobiet, jak i mężczyzn), przenoszonym głównie drogą płciową, ale także poprzez bezpośredni kontakt ze skórą osoby zarażonej. Zaliczany jest do najmniejszych, a jednocześnie najprostszych pod względem budowy wirusów.
Wysoka częstotliwość występowania, prosta budowa i mnogość typów tego patogenu sprawia, że zakażenie wydaje się wręcz nieuniknione. Zasadnym więc staje się pytanie: gdzie znajduje się wirus HPV i czy można go uniknąć?
Jak wygląda wirus HPV i w jaki sposób się przenosi?
Wirusy brodawczaka ludzkiego należą do rodziny papillomawirusów. Stanowią podłoże infekcji narządów moczowo-płciowych, (zarówno u kobiet jak i u mężczyzn): . Z około 100 typów określanych jako zakaźne wśród ludzi, ponad 40 rozprzestrzenia się w trakcie kontaktów seksualnych. Wśród nich rozróżnia się:
- wirusy o niskim potencjale onkogennym- HPV typu: 6, 11, 42, 43, 44
- wirusy wysokiego ryzyka (wysoko onkogenne) - HPV typu: 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 46, 51, 52, 56, 58, 67
Obecność wirusów drugiego rodzaju jest bardzo silnie skorelowana z transformacją nowotworową (istnieje wysokie prawdopodobieństwo przekształcenia zdrowej komórki w rakową).
Odpowiedzialne za to są 2 z 7 genów występujących w wirusie brodawczaka- po przedostaniu się do wnętrza komórki onkogeny uaktywniają się i zakłócają metabolizm komórkowy (przykładem jest przekształcenie komórek nabłonka płaskiego w komórki raka płaskonabłonkowego). Jest to wieloetapowy, powolny proces przebiegający bezobjawowo.
Jak wyjaśnia polski lekarz w Londynie, zdecydowana większość infekcji wirusem dająca objawy kliniczne związana jest z HPV 16, 18 oraz 6 i 11. Należy zaznaczyć, że typy 6 i 11, z racji niskiego potencjału kancerogennego, odpowiedzialne są w około 95% przypadków za zmiany łagodne (kłykciny kończyste, kurzajki, brodawczaki i brodawki narządów płciowych u kobiet i mężczyzn), których rozwój następuje w wielu lokalizacjach:
- na skórze i wargach
- w jamie ustnej i przełyku
- na powiekach i spojówkach
- języku, w gardle i części ustnej gardła
- w krtani i górnej tchawicy
- w szyjce macicy
- układzie narządów płciowych i odbycie
Chorobotwórcze typy HPV zostały sklasyfikowane według pięciu rodzajów: Alpha-, Beta-, Gamma-, Mu- i Nupapillomavirusów; większość z nich (rodzaje Beta i Gamma) powoduje infekcje o przebiegu utajonym (subklinicznym), bez widocznych objawów chorobowych. Rodzaj Alfa gromadzi natomiast typy patogenów prowadzące do zmian nowotworowych (onkowirusy).
Wirus brodawczaka ludzkiego charakteryzuje się tropizmem tkankowym (atakuje określony rodzaj komórek). Środowiskiem bytowania HPV są komórki warstwowego nabłonka płaskiego- atakuje on skórę lub błonę śluzową, które ulegają proliferacji (posiadają możliwość odnawiania się). Ten skomplikowany proces regeneracyjny jest przez wirusa wykorzystywany w celu replikacji. Jak wskazują lekarze Polskiej Przychodni w UK- niezależnie od lokalizacji zakażenia, nawet w przypadku jego subklinicznego przebiegu- każdy nosiciel wirusa HPV zaraża.
Łańcuch transmisji przebiega drogą kontaktu dotykowego, można zarazić się:
- podczas seksu waginalnego, analnego i oralnego
- przez bezpośredni kontakt ze zmianami na skórze i/lub błonie śluzowej
- styczność ze skażoną bielizną, przedmiotami higieny osobistej czy ręcznikami (wirus cechuje się wysoka odpornością na warunki środowiskowe)
- w bardzo rzadkich przypadkach- drogą wertykalną (w trakcie porodu)
Zakażenie wirusem HPV u mężczyzn- objawy
W zdecydowanej większości infekcji spowodowanych wirusem HPV nie występują burzliwe objawy kliniczne; prawidłowe działanie układu immunologicznego powoduje samoistne ustąpienie zakażenia. U wielu pacjentów wirus przechodzi w fazę latencji i ujawnia się dopiero w okresie spadku odporności. Takie incydentalne zakażenia, charakteryzujące się niegroźnymi i przemijającymi objawami (lub ich całkowitym brakiem) są najczęściej spotykane wśród pacjentów.
Wśród czynników zwiększających prawdopodobieństwo zakażenia wirusem HPV u mężczyzn wymieniane są:
- wczesna inicjacja seksualna
- duża liczba i częsta zmiana partnerek/ partnerów seksualnych
- osłabienie układu immunologicznego
- inne choroby przenoszone drogą płciową, takie jak opryszczka, rzeżączka i chlamydia
- wykrycie wirusa HPV u partnerki/ partnera
- choroby związane ze stanem zapalnym
- niewłaściwa higiena osobista
- przewlekłe zapalenia cewki moczowej i żołędzi
- korzystanie z usług w miejscach, w których narzędzia nie są odpowiednio sterylizowane (fryzjer, kosmetyczka, studio tatuażu)
- korzystanie z miejsc publicznych, takich jak sauny, siłownie, baseny
- palenie papierosów
Jeśli jednak organizm nie jest w stanie sam zwalczyć patogenu (a należy pamiętać, że proces ten może trwać od kilku miesięcy do nawet dwóch lat), wówczas następuje przewlekłe zakażenie pewnymi typami HPV. Choroba może rozwijać się długo i etapami, a w tym czasie osoba zakażona może nieświadomie zarażać. Kliniczne objawy zakażenia u mężczyzn są następujące:
- zmiany w obrębie jamy ustnej (brodawki zwykłe, brodawczak płaskonabłonkowy)
- brodawczak krtani u dorosłych (istnieje ryzyko rozwinięcia się nowotworu złośliwego)
- neoplazja śródnabłonkowa (u mężczyzn dotyczy odbytu lub prącia)
- brodawki skórne (płaskie, pospolite czy też stóp)
- kłykciny kończyste (brodawki narządów moczowo - płciowych) - wypukłe, płaskie lub w kształcie kalafiorowatych guzków; pojawiają się na penisie, mosznie, w pachwinach i okolicach odbytu, jak również wewnątrz cewki moczowej (nie przekształcają się w nowotwór i nie stanowią zagrożenia dla życia)
- grudkowatość bowenoidalna- choroba błon śluzowych narządów płciowych. Charakterystyczne zmiany: wieloogniskowe, zlokalizowane na żołędzi grudki kilku milimetrowej średnicy o różowym lub lekko brunatnym zabarwieniu i płaskiej powierzchni
- choroba Bowena – w tym przypadku ogniska zapalne mogą występować w formie pojedynczej lub mnogiej, a w ich obrębie pojawić się mogą nadżerki. Najczęściej zlokalizowane na kończynach dolnych, tułowiu, żołędzi prącia.
W przypadku długotrwałej infekcji, która trwa kilka miesięcy, a nawet lat, onkowirus brodawczaka może także doprowadzić do chorób zagrażających życiu: nowotworu gardła i krtani, odbytu, czy prącia- słowem, wszystkich miejsc pokrytych nabłonkiem płaskim i błonami śluzowymi, w których bytuje brodawczak ludzki.
Nowotwory HPV- zależne cechują się lepszą odpowiedzią na radiochemioterapię. Odmienny profil genetyczny tych rodzajów raka, niższy stopień nagromadzenia mutacji, statystycznie młodszy wiek i lepszy ogólny stan zdrowia pacjentów, u których diagnozowane są wyżej wymienione choroby onkologiczne- wszystkie te czynniki sprawiają, że nowotwory o etiologii wirusowej w większości przypadków charakteryzują się dobrym czynnikiem prognostycznym i wysokim wskaźnikiem przeżycia.
Wirus HPV u mężczyzn – leczenie i wybór lekarza w Polskiej Przychodni w Wielkiej Brytanii
Współczesna medycyna nie oferuje leków ani terapii, które pozwoliłyby na pozbycie się wirusa brodawczaka ludzkiego z organizmu. O ile więc zakażenie nie ustąpi samoistnie w wyniku działania układu immunologicznego patogen pozostanie obecny w organizmie pacjenta, a sam proces leczenia skupiony będzie nie na wyeliminowaniu wirusa, a zwalczaniu jego następstw- objawów i chorób, które powoduje. Wybór specjalizacji lekarza zależy natomiast od umiejscowienia zmian:
- w przypadku zmian odbytu- proktolog
- w przypadku zmian męskich narządów płciowych- androlog
- w przypadku zmian w gardle- laryngolog
Wszelkie wątpliwości co do wyboru specjalizacji i kierunku dalszych badań rozwieje internista- to do niego należy udać się po poradę odnośnie dalszych działań i kierunku leczenie. Po konsultacji z lekarzem i odpowiedniej diagnostyce wdrożona zostanie eliminacja objawowa- istnieje wiele metod walki z chorobami wywołanymi wirusem HPV, wśród nich: leczenie farmakologiczne, zabiegi chirurgiczne, krioterapia (wymrażanie), laseroterapia, elektrokoagulacja, a przypadku chorób nowotworowych- także radio i chemioterapia. Niejednokrotnie stosuje się (równocześnie lub zamiennie) kilka metod leczenia.
Istotnym jednak jest, że niezależnie od wyboru metody i przebiegu procesu leczenia osoba zarażona wciąż pozostaje nosicielem- należy mieć więc na uwadze ryzyko transmisji wirusa na inne osoby. Jak zmniejszyć ryzyko zakażenia wirusem HPV? Istnieje na to kilka sposobów:
- zachowanie wstrzemięźliwości seksualnej, lub ograniczenie ryzykownych zachowań seksualnych i liczby partnerów
- opóźnienie wieku inicjacji seksualnej
- stosowanie prezerwatyw (nie eliminują, ale stanowczo zmniejszają prawdopodobieństwo zakażenia)
- szczepienie- obecnie szczepionka jest jedynym skutecznym sposobem profilaktyki
- regularne badania
- unikanie bezpośredniego kontaktu z osobami zarażonymi
- noszenie odpowiedniego obuwia ochronnego w miejscach publicznych takich jak baseny, siłownie i sauny (szczególnie w toaletach i pod prysznicami)
- unikanie dotykania przedmiotów sprzyjających tymczasowemu przetrwaniu wirusa (np. skórzane uchwyty w środkach publicznego transportu)
Lekarze Polskiej Przychodni w UK przekonują, że świadomość czynników ryzyka zarażenia wirusem HPV i zagrożeń jakie ze sobą niesie, prowadzenie zdrowego i higienicznego trybu życia, profilaktyka w postaci szczepień, badań i regularnych kontroli lekarskich, zachowanie środków ostrożności w miejscach publicznych i korzystanie z usług jedynie w sprawdzonych miejscach- to najsilniejsza broń w walce z tym niebezpiecznym przeciwnikiem. Wprowadzenie tych zasad w życie to nie tylko dbałość o własne zdrowie- to także, a może przede wszystkim, odpowiedzialność za partnerkę (lub partnera) poprzez przerwanie drogi transmisji niebezpiecznego patogenu i uniknięcia poważnych chorób, które wywołuje.