Zapalenie migdałków, jedna z przyczyn zapalenia gardła u osób dorosłych

Migdałki - czym są?

Migdałki zaliczane są do układu chłonnego gardła, który tworzy tzw. pierścień Waldeyera. W jego skład wchodzi kilka struktur, m.in.: migdałki podniebienne, migdałek gardłowy, językowy oraz grudki chłonne tylnej ściany gardła. Największe skupiska tkanki chłonnej stanowią migdałki podniebienne, które zbudowane są z wielowarstwowego nabłonka nierogowaciejącego. Struktury te nazywane są często pierwszą linią obrony przed czynnikami o potencjalne chorobotwórczym. Stąd też w literaturze medycznej określane są mianem obwodowych narządów limfatycznych. Ich funkcją jest przede wszystkim modulowanie wytwarzania limfocytów B i T.

Zapalenie migdałków, zwłaszcza o charakterze przewlekłym dotyczy najczęściej migdałków podniebiennych. U osób dorosłych przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych pojawia się najczęściej jako powikłanie nawracających ostrych zapaleń migdałków podniebiennych. . 

Bardzo częstym powikłaniem po przejściu anginy jest przerost migdałków. Jakie są tego konsekwencje? Kiedy dochodzi do rozrostu tkanki chłonnej budującej migdałki podniebienne, w ich strukturze zaczynają tworzyć się gęste włókna, między którymi dochodzi do wzmożonej kolonizacji bakterii. Wówczas cała struktura działa jak bomba z opóźnionym zapłonem. Wynika to z dwóch faktów. Po pierwsze, tak rozległe stany zapalne są znacznie trudniejsze do wyleczenia, a same bakterie nierzadko wykazują antybiotykooporność. Nawracające infekcje migdałków podniebiennych mogą prowadzić do ich przerostu a w konsekwencji do zaburzeń oddychania i połykania, głównie u dzieci.

Przyczyny zapalenia migdałków

Mimo że zapalenie migdałków najczęściej kojarzy się z bakteriami, nie zawsze są one odpowiedzialne za rozwój stanu zapalnego. Choroba może rozwinąć się również w wyniku infekcji wirusowej, a nawet grzybiczej (w przypadku chorych leczonych onkologicznie oraz innych pacjentów poddanych leczeniu immunosupresyjnemu).

Czynnikami patogennymi (grupy, które wywołują stan choroby w organizmie) odpowiedzialnymi za zapalenie migdałków są:

• bakterie tlenowe - w tym najczęściej Streptococcus pyogenes (inaczej paciorkowiec ropotwórczy), Neisseria meningitidis, Staphylococcus aureus, Moraxella catarrhalis oraz Haemophilus influenzae;
• bakterie beztlenowe - w tym głównie Bacterioides melaninogenicus, Peptococcus sp, Actinomyces sp. i Bacterioides ruminicola;
• wirusy - przede wszystkim adenowirusy, koronawirusy, enterowirusy, wirusy grypy i paragrypy, Epstein-Barr, wirus różyczki i cytomegalii, Herpes simplex;
• grzyby - głównie Candida sp. 

Czynnik chorobotwórczy, odpowiedzialny za pojawienie się objawów zapalenia migdałków, rozprzestrzenia się drogą kropelkową. W większości przypadków do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z wydzieliną z nosa lub gardła osoby chorej - kichanie lub kaszel. 

Od momentu przedostania się patogenu organizmu do rozwoju typowych symptomów mija najczęściej od doby do trzech dób. Nie każdy kontakt z wirusem czy bakterią musi oznaczać rozwój choroby. Istnieją pewne czynniki, które zwiększają to ryzyko. 

Czynnikami ryzyka rozwoju zapalenia migdałków są m.in.:

• obniżenie odporności - wrodzone lub nabyte;
• spożywanie bardzo zimnych/zmrożonych napojów lub potraw -  powoduje to kurczenie się naczyń krwionośnych, co wpływa na zmniejszenie odporności błony śluzowej przeciwko wnikaniu patogenów;
• nieżyt nosa;
• niedostateczna higiena osobista, zwłaszcza zapominanie o myciu rąk.

Należy pamiętać, że najczęściej zapalenie migdałków występuje u dzieci i młodzieży do 15. roku życia. Nie oznacza to jednak, że choroba nie rozwija się w wieku dorosłym. Istnieją drobne różnice w objawach, które manifestują się po namnożeniu się chorobotwórczego patogenu.

Objawy zapalenia migdałków

Symptomy zapalenia migdałków nie zawsze są specyficzne i przypominają wiele rodzajów infekcji górnych dróg oddechowych. Co ważne, inny obraz kliniczny obserwuje się w przypadku zakażenia bakteryjnego, a nieco inny, gdy za rozwój schorzenia odpowiedzialne są wirusy. 

Objawami wirusowego zapalenia migdałków są:

• stany zapalne gardła, przebiegające z ostrym bólem, zwłaszcza podczas przełykania śliny;
• suchy kaszel i chrypka;
• ból głowy;
• bóle mięśniowo-stawowe;
• pogorszenie samopoczucia, w tym uczucie ogólnego “rozbicia”;
• stan podgorączkowy, często nie postępujący w kierunku w gorączki.

Objawami bakteryjnego zapalenia migdałków są:

• silny ból gardła, który uniemożliwia spożywanie posiłków - pacjenci często skarżą się na to, że promieniuje on w kierunku ucha;
• biały lub żółty nalot na migdałkach - struktury tkanki chłonnej mogą być powiększone;
• wysoka gorączka przekraczająca 39 stopnie Celsjusza;
• nudności i wymioty,
• nieświeży oddech - co jest spowodowane odkładaniem się kamienia w zagłębieniach migdałków.

Zapalenie migdałków podniebiennych o podłożu wirusowym na ogół ustępuje samoistnie po upływie ok. 7 dni (z wyjątkiem mononukleozy zakaźnej, której objawy mogą trwać dłużej nawet pomimo wdrożonego leczenia). Jeżeli jednak za rozwój stanu zapalnego odpowiedzialne są bakterie, czas ten ulega znacznemu wydłużeniu - nawet do 8-10 dni. 

Diagnostyka i leczenie zapalenia migdałków

Przy rozpoznaniu zapalenia migdałków kluczowym jest ustalenie czynnika odpowiedzialnego za rozwój choroby. Tylko w ten sposób można zaproponować pacjentowi wdrożenie skutecznego leczenia farmakologicznego. Inny rodzaj leku będzie odpowiedni w przypadku infekcji o podłożu bakteryjnym, a zupełnie inna substancja czynna będzie wykazywała efekt przy patogenie wirusowym lub grzybiczym. 

Pierwszym krokiem udanej diagnostyki jest badanie podmiotowe, powszechnie znane jako wywiad lekarski. Pacjent opisuje wówczas lekarzowi objawy wraz ze stopniem ich nasilenia. Polski laryngolog lub internista następnie przechodzi do badania za pomocą szpatułki, na podstawie którego jest w stanie ocenić wygląd gardła i migdałków. Widząc charakterystyczny nalot na migdałkach podniebiennych, jest w stanie z dużym prawdopodobieństwem rozpoznać infekcję bakteryjną. 

W niektórych uzasadnionych przypadkach wskazane jest pobranie próbki z gardła i migdałków w celu wykonania wymazu. To całkowicie bezbolesne badanie odbywa się przy pomocy jałowego gazika/wacika umieszczonego na długim patyczku. Następnie próbka odsyłana jest do specjalistycznego laboratorium, gdzie podlega dalszej analizie.

W przypadku podłoża wirusowego choroby, leczenie ograniczone jest wyłącznie do podawania środków łagodzących/ograniczających objawy. Poza odpoczynkiem, nawadnianiem, lekarz może zalecić stosowanie środków przeciwbólowych, a także substancji aktywnych stosowanych powszechnie na suchy kaszel, uczucie drapania w gardle i poprawę ogólnej odporności organizmu. 

Bakteryjne zapalenie migdałków wymaga zastosowania antybiotykoterapii. Czasami istnieje konieczność przeprowadzenia operacji chirurgicznej. Ma to najczęściej miejsce w przebiegu przewlekłej postaci zapalenia migdałków. Wówczas dokonuje się tonsillektomii, czyli wyłuszczenia migdałków podniebiennych. Wskazaniami do przeprowadzenia zabiegu są m.in. częste nawracające zapalenie migdałków podniebiennych, podejrzenie procesu nowotworowego (w celach diagnostycznych), utrzymujący się bezdech senny oraz nawracający ropień okołomigdałkowy. Względnymi wskazaniami są natomiast: duże trudności w przełykaniu pokarmów, dyskomfort i kamienie migdałkowe.  

Dlaczego nie wolno bagatelizować objawów zapalenia migdałków? Laryngolodzy, na podstawie doświadczenia klinicznego, przekonują, że istnieje związek przyczynowy między przewlekłym stanem zapalnym gardła i migdałków podniebiennych a rozwojem wielu chorób narządowych. Powikłaniem po nieleczonym lub leczonym nieprawidłowo zapaleniu może być zapalenie wsierdzia, osierdzia, kłębuszków nerkowych, zaburzenie czynnościowe nerwów, guzkowate zapalenie naczyń, a nawet zakrzepowe zapalenie naczyń. 

Inne zalecenia zachowawcze przy zapalaniu migdałków

Polscy lekarze w UK podkreślają, że leczenie zapalenia migdałków nie powinno ograniczać się jedynie do farmakologii. Równie istotne jest przestrzeganie zaleceń zachowawczych, które przyspieszają proces zdrowienia. 

Wspomagająco przy farmakologicznym leczeniu zapalenia migdałków zaleca się m.in.:

• ograniczenie aktywności fizycznej i częsty odpoczynek;
• zwiększenie nawodnienia organizmu - picie minimum 2-3 litrów wody mineralnej, niesłodzonych soków, herbat i naparów ziołowych;
• korzystanie z nawilżaczy powietrza, zwłaszcza w sezonie grzewczym - przyspiesza to regenerację błony śluzowej górnych dróg oddechowych;
• unikanie ekspozycji na dym papierosowy, zanieczyszczenia powietrza lub substancje wziewne o potencjale drażniącym;
• płukanie gardła przy pomocy roztworów soli morskiej;
• stosowanie tabletek do ssania, które w swoim składzie mają takie substancje aktywne jak lidokaina (blokuje ona powierzchniowe receptory bólu przez co działa łagodząco), czy też salicylan choliny.

Niestety nie da się w 100% zapobiec rozwojowi zapalenia migdałków. Istnieje bowiem zbyt wiele szczepów bakterii i rodzajów wirusów, które mogą doprowadzić do pojawienia się stanu zapalnego. Kluczowe jest jednak unikanie szoków termicznych, regularne leczenie stanów zapalnych zębów i przyzębia, częste mycie rąk oraz wzmocnienie odporności organizmu, najlepiej za pomocą zbilansowanej diety i aktywności fizycznej.

Ponadto konieczne jest unikanie przebywania w towarzystwie osób chorych na anginę. Jeżeli jeden z domowników zachoruje, naczelną zasadą jest to, aby nie używać tych samych naczyń i przyborów higieny osobistej, częste wietrzenie mieszkania i jeśli to możliwe, izolacja.